A. Upprunauppskot
B. 1. višgerš
C. Oršaskifti viš 1. višgerš
D. Įlit
E. 2. višgerš (Oršaskiftiš riggar ikki)

Įr 2005, 20. september, legši Kįri P. Hųjgaard, lųgtingsmašur, vegna Sjįlvstżrisflokkin fram soljóšandi  

Almennar višmerkingar

Fųrt hevur veriš fram, at festibųndur eiga rętt at keypa festijųršina, tķ teir hava velt hana og rųkt hana, ofta ķ fleiri ęttarliš.

Eigur nakar ręttin at keypa jųrš, tķ tey sjįlvi hava dyrkaš hana, er taš trašarfólkiš.

Leigutrašir av kongsjųršini įttu lķviš ķ mongum hśski fyrr ķ tķšini. Viš haka, sveitta og tįrum gjųrdu tey eyr og hagasand til gróšrarrķkar teigar, sum skrivaš stendur ķ sanginum.

Henda įseting er ętlaš at tryggja trašarfólkinum rętt at ogna sęr traširnar, heldur enn at tęr verša lagdar afturat festunum ella verša seldar saman viš festunum.

Ķ nógvum fųrum mį metast, at trašarfólk hava vunniš hevd upp į traširnar:

·        Tķ tey uttan leigu ella ašra skyldu hava rųkt og velt jųršina ķ langa tķš.

·        Tķ annar enn sįttmįlahavin hevur havt jųršina ķ hondum.

·        Tķ ašrar trašir ķ somu bygd eru voršnar ogn.

Hetta sķšsta, at traširnar gerast ogn, er sera vanligt ķ sambandi viš matrikulering ella śtskifting.

Fķggjarligu avleišingarnar av uppskotinum vęntast at verša, at landskassin fęr munandi inntųku av sųluni. Hvussu stór henda veršur, er tó trupult at meta nęrri. Inntųkan veršur helst stųrst fyrstu tķšina, eftir at lógin er samtykt, men fara sųlurnar tó vęntandi fram ķ fleiri įr, eftir at įsetingin er samtykt.

Taš kann hugsast, at śtreišsla eisini fer at standast av sųluni, serliga um onnur kunnu vķsa į ķtųkiligan ampa og fķggjarligan miss av sųluni. Til dųmis er hugsandi, at festarar av landsjųrš fara at at halda seg vera fyri fķggjarligum missi. Men tį trašarbrśkini ikki eru partur av festibrśkunum, og tį rętturin til vetrarbit, eins vęl og feršsluręttindi ella onnur avmarkaš ręttindi ikki broytast av nżggju įsetingini, veršur ikki mett, at hetta fer at bera ķ sęr stórvegis endurgjaldskyldu fyri landskassan, og ķ ųllum fųrum ikki nakaš, iš fķggarliga kann sammetast viš tęr inntųkur, landskassin fęr.

Fyri at forša fyri endurgjaldskravi frį festara ella leigara mótvegis landskassanum, eigur Bśnašarstovan sjįlvsagt sambęrt fyrisitingarlógini og góšum fyrisitingarsiši at hoyra tann ella teir festarar ella onnur, iš kunnu hugsast vera fyri ampa av sųluni.

Dentur mį tó leggjast į, at trašir og gerši ikki eru partar av festunum, tey hava egiš matrikulnummar og leigusįttmįla, iš var gjųrdur viš godsbestyrelsen ella Jaršarrįšiš. Ķ flestu fųrum ber heldur ikki til at siga, hvat festi ķ eini bygd ein įvķs trųš hoyrir til. Traširnar vóršu ofta lagdar inn av samlaša markatalinum ella samlašu kongsjųršini, og sķšani hevur bęši veriš śtskift, og festi lųgd saman, bżtt sundur ella umskipaš. Einasti ręttur, iš festari vanliga hevur til trašir, er rętturin til vetrarbit, um hagi, har uttangaršsjųršin hjį festaranum liggur, eigur vetrarbit į trųšni. Rętturin hjį haganum til vetrarbit įvirkast tó ikki av ręttinum at keypa traširnar.

Fyri at fįa eina mynd av, hvussu nógvar leigutrašir, -stykkir og  -geršir talan er um, er yvirlit fingiš til vega frį Bśnašarstovuni hesum višvķkjandi. Leigumįlini eru deild ķ leigutrašir og onnur leigumįl, og yvirlit er yvir tųlini sambęrt leigulista, eldri leigumįl og brśkarar og yvir eldri, ikki skrįsett leigumįl:  

Til leigumįlini į leigulistanum skal višmerkjast, at taš umframt trašarleigumįl eisini eru skrįsett nųkur onnur leigumįl – neystagrundstykkir, stovnar v.m. Višvķkjandi leigumįlunum į leigulistanum rindar leigarin leiguna til Bśnašargrunnin, og festarin kann ikki siga leigumįliš upp. Taš er tķ avmarkaš, hvat festarin missir, um leigarin fęr ein keypsrętt. Festarin hevur tó mųguleika at kęra til landbśnašarstevnu ķ sambandi viš nżggj leigumįl.

Višvķkjandi leigumįlunum, skrįsett undir pkt. 2, so er her talan um eldri leigumįl, sum ikki eru skrįsett ķ leigulistanum,  og um  brśkarar, sum eru skrįsettir undir matrikulering uttan leigusįttmįla. Her veršur leigan ķ flestu fųrum goldin beinleišis til festaran. Talan er tó ikki um stórar leiguupphęddir. Her kann tķ gerast talan um endurgjaldskrųv frį festarum, men upphęddirnar verša ikki so stórar. Taš sama ger seg helst galdandi fyri eldri leigumįl, iš ikki eru skrįsett, men Bśnašarstovan hevur ikki neyvt innlit ķ hesi leigumįl. Hetta tķ at leigusįttmįlar fyrr vanliga vóru gjųrdir millum bónda og leigara, uttan at nųkur mišvķs skrįseting fór fram. Hetta hevši m.a. viš sęr, at  ”arvingar” hildu fram viš at brśka trųšna, tį upprunaleigarin fall frį.

Yvirlitiš fevnir ikki um mųguligar leiguavtalur  millum hagar (hagastżriš) og leigarar/brśkarar. Talan er tį um felagshagar, har minni parturin er landsjųrš, ella tį talan er um reinar ognarhagar.

Bśnašarstovan ger vart viš, at taš kunnu vera mįl, sum ikki eru skrįsett į Bśnašarstovuni, har persónar leiga ella brśka jaršarstykkir – leigumįl, sum kanska  hava veriš galdandi ķ fleiri ęttarliš, men sum av eini hvųrjari orsųk ikki eru endurnżggjaš. Tį leigari/brśkari fellur frį ella ķ sambandi viš festaraskifti, veršur so vķtt gjųrligt roynt at fįa lżst og skrįsett tķlķk višurskifti.

Til stk. 1

Ętlanin er, at įsetingin skal fevna um allar leigutrašir (leigugerši, -byrgi, -tippi e.l.) av landsjųrš, iš eru lųgd inn og leigaš fólki eftir gomlu lógini um landsjųrš ella ųšrum bśnašarlógum, og sum Jaršarrįšiš higartil hevur umsitiš.

Įsetingin fevnir um ųll tey brśk, iš hava veriš mett sum trašir, og ķ flestu fųrum er til skjals sįttmįli um leigu av “trųš” ella lķknandi oršaš skjal. Talan er um tey brśk, sum higartil hava veriš leigaš fólki sambęrt eldri lógum. Įsetingin fevnir sostatt ikki um brśk, sum fyrstu ferš eru leigaš śt sambęrt lógini frį 2004, heldur ikki um grundstykkir, vinnu-, ķtróttar-, frķtķšar- og almenn endamįl ella onnur endamįl enn trašarbrśk.

Įsetingin fevnir ikki um

·        leigutrašir, iš kommunur eiga, t.d. Tórshavnar kommuna,

·        jųrš, iš er beinleišis fevnd av markatalsfestum, tvs. jųrš, sum bųndur sjįlvir brśka,

·        jųrš, iš er śtleigaš til onnur endamįl enn trašarbrśks, t.d. jųrš śtleigaš til grundstykki,

·        jųrš, iš er śtleigaš (ųšrum) juridiskum persónum

Įsetingin fevnir sostatt um allar vanligar leigutrašir, eisini tį hagi ella bóndi eiga ręttin til vetrarbit į trųšni. Sųlan hevur tó ikki įvirkan į ręttin til vetrarbit.

Er trųšin bert landsjųrš fyri ein part, fevnir rętturin eftir hesi grein einans um partin hjį landinum.

At keypa jųršina er ein ręttur, sum fólk kunnu velja at brśka ella ikki brśka. Ynskja trašarfólk heldur at leiga, skal taš vera gjųrligt.

Višvķkjandi geršum og trašum, iš bert eru “landsjųrš fyri ein part”, er taš so, at ķ nógvum bygdum er lagt inn av felagshaga ella samlaša matriklinum. Ķ teimum fųrum eiga bęši ognin ķ bygdini og landiš traširnar ķ felag. Henda įseting gevur trašarfólkinum rętt at keypa partin hjį landinum.

Hetta merkir, at trašarfólkini og ein ella fleiri hagapartar sķšani eiga trųšna ķ samogn. Trašarfólkini kunnu sķšani samrįšast um at keypa restina, framhaldandi leiga ognarpartin, ella eftir regluni um sųlu av samogn bišja um, at ognin veršur seld į uppboši.

Til stk. 2

Ķ summum fųrum er leigusįttmįli, iš įsetir keypsprķs, hesin skal sjįlvsagt haldast.

Annars veršur prķsurin ein varlig meting av marknašarprķsinum fyri óvelta jųrš į tķ plįssinum. Į henda hįtt fęr trašarfólkiš įgóšan av teirri viršishękkan, sum tey sjįlvi hava framt.

Įsetingin um helvtarprķs ger taš ódżrari at keypa hjį fólki, iš hava sitiš viš somu jųrš ķ eitt mannaminni. Ķ mongum fųrum eru hetta fólk, hvųrs forfedrar av misgįvum ikki hava brśkt tann ręttin, iš var, til at keypa fyri tann lagaliga prķsin sambęrt gomlu trašarlógini. Gamla skipanin var, at fólk, iš veltu fjóršing av trųšni, sluppu at keypa fyri 100 krónur fyri kśfóšriš. Sķ lóg nr. 56 frį 30. aprķl 1894 om afhęndelse af trųer og grundstykker af statens fęstegods på Fęrųerne.

Sķšani 1970 hevur Jaršarrįšiš – hóast trašarlógin ikki var tikin av fyrr enn ķ 1988 – noktaš at selt fólki trašir, hóast tey įttu henda rętt sambęrt sįttmįla. At trašarlógin var tikin av merkti heldur ikki, at ętlanin var at ganga frį teimum sįttmįlum, sum longu vóru gjųrdir eftir trašarlógini. Henda įseting er partvķst roynd at rętta upp aftur tann skaša, sum gjųrdur var.

Til stk. 3

Henda regla įsetir, at taš er Bśnašarstovan, iš ger av mįlini um privatisering, og at taš er landskassin, iš eigur įgóšan av sųluni.

Heimildirnar at gera av eru tó ikki heimildir at reka nakran įvķsan politikk ella meta um mįlini eftir vild. Reglurnar eru oršašar sum ręttarkrųv. Hetta merkir, at Bśnašarstovan skal bert kanna, um treytirnar eru loknar, og sķšani avgreiša mįliš. Ger hon ikki taš, kann hon dųmast at gera taš.

Bśnašarstovan fęr viš hesum heimild at gera mįliš endaliga av. Keyparin tinglżsir sųluna, mešan Bśnašarstovan hevur įbyrgdina av at tinglesa ręttin at keypa jųršina aftur.

Til stk. 4

At taš almenna ķ hįlva ųld eftir, at jųršin er keypt, fęr rętt at keypa hana aftur fyri sama prķs ķ sambandi viš ognartųku, fer eisini at forša fyri órķmiligari spekulasjón viš hesi jųršini.

Rętturin hjį tķ almenna at keypa jųršina aftur er galdandi móti einum og hvųrjum, uttan mun til, um talan er um sama eigara, seinni keypara, arvingar ella onnur, iš hava fingiš ognarrętt ella annan rętt til trųšna. Góšur fyrisitingarsišur krevur tó, at rķmilig og rķkilig uppsagnarfreist veršur givin at taka seyš ella onnur djór av, heysta avgrųši og tķlķkt. Eisini er taš góšur fyrisitingarsišur at bjóša fólki ašra jųrš fyri taš afturkeyptu, um tey heldur ynskja taš.

1. višgerš 5. oktober 2005. Mįliš beint ķ vinnunevndina, sum tann 10. november 2005 legši fram soljóšandi

Įlit

Sjįlvstżrisflokkurin hevur lagt mįliš fram tann 20. september 2005, og eftir 1. višgerš tann 5. oktober 2005 er taš beint vinnunevndini.

Nevndin hevur višgjųrt mįliš į fundum tann 3. og 10. november 2005.

Undir višgeršini hevur nevndin havt fund viš umboš fyri Óšalsfelagiš og Bóndafelagiš, viš uppskotssetaran og viš landsstżrismannin ķ vinnumįlum, saman viš Bśnašarstovuni.

Vinnunevndin hevur fingiš at vita, at landsstżrismašurin hevur sett eina nevnd at endurskoša alla landbśnašarlóggįvuna, herķmillum spurningin um mųguliga sųlu av leigutręšum, og til at orša ein yvirskipašan landbśnašarpolitikk. Bęši Óšalsfelagiš og Bóndafelagiš hava umboš ķ nevndini. Arbeišiš hjį nevndini er komiš vęl įleišis, og vęntar landsstżrismašurin skjótt at kunna taka stig til eitt ašaloršaskifti ķ Lųgtinginum um landbśnašarpolitikk.

Vinnunevndin heldur, at uppskotiš um sųlu av leigutręšum er sera įhugavert, men er tó av tķ įskošan, at spurningurin um framtķšina hjį landbśnašinum ķ Fųroyum eigur at verša višgjųrdur ķ eini heild, og at taš tķ er skeivt at taka stųšu til ein serstakan part av hesum nś. Vandi er eisini fyri, at hetta kann órógva arbeišiš ķ nevndini, iš, sum skilst, longu er komiš vęl įleišis.

Ein samd nevnd tekur tķ ikki undir viš mįlinum, og męlir Lųgtinginum frį at samtykkja uppskotiš.

2. višgerš 29. november 2005. §§ 1 og 2 fullu 1-0-27. Uppskotiš sostatt falliš. Mįliš avgreitt.