100-19 Fyrispurningur til Jóannes Eidesgaard, lųgmann, višvķkjandi tķ at nišurstųšur hjį Lųgtingsins Umbošsmanni ikki elva til avleišingar

Įr 2004, mikudagin 26. januar, bošaši formašurin frį omanfyri nevnda fyrispurningi frį Finni Helmsdal, lųgtingsmanni, sum var soljóšandi:

Višmerkingar
Hesin fyrispurningur snżr seg sum so ikki um įvķst byggimįl ķ fųroyskari kommunu, men hann tekur stųši ķ mįlvišgerš og handfaring av kęrum um sama byggimįl.

Mįlsgongdin er tann, at borgarar ķ įvķsari fųryskari kommunu kęra eitt byggimįl til tįverandi Oljumįlastżriš. Oljumįlastżriš gongur ikki kęruni į mųti og gevur kommunustżrinum allan ręttin. Somu borgarar kęra nś bęši byggimįl og Oljumįlarįšiš til Lųgtingsins Umbošsmann. Og er įlitiš frį umbošsmanninum ķ hesum kęrumįli sera įhugavert og tungtvigandi skjal ķ hesum fyrispurningi.

Lųgtingsins umbošsmašur sigur millum annaš ķ sķnum įliti (loyvi męr at sitera beinleišis śr nevnda įliti): 

“Eg dugi als einki at sķggja ķ skjųlunum frį Oljumįlarįšnum um, at kommunan hevur sųkt landsstżriš um frįvik sambęrt § 9, stk. 2 ķ byggisamtyktini, eins og grannarnir heldur ikki hava fingiš nakra umsókn sendandi, sum teir sambęrt § 9, stk. 3 skuldu havt fingiš ķ minsta lagi tvęr vikur til at kanna. Eg dugi heldur ikki at sķggja, hvųrt Oljumįlarįšiš yvirhųvur hevur gjųrt upp viš spurningin, um taš fyriliggja umrįšandi grundir, iš kunnu fųra til, at frįvik kann gerast sambęrt § 9, stk. 2 ķ byggisamtyktini. Grundgevingin fyri avgeršini hjį Oljumįlarįšnum er tķ heldur ikki nųktandi. Fyri męr at sķggja er einans talan um eina višgerš av kęruni frį grannunum um byggiloyvi, sum kommunan sambęrt § 9, stk. 1 ķ byggisamtyktini av órųttum hevši giviš til bygging į matriklinum. 

Oljumįlarįšiš hevur heldur ikki gjųrt nakaš notat frį “įstašarfundinum” ķ Klaksvķk, ella partshoyrt grannarnar um mųguligar upplżsingar, sum eru komnar fram ķ hesum sambandi. Grannarnir tykjast heldur ikki at vera partshoyrdir um teldubręviš frį kommununi, dagfest 3. des. 2003. 

Vķsandi til hetta, haldi eg als ikki, at višgeršin hjį Oljumįlarįšnum av hesum mįlinum hevur veriš nųktandi. Av tķ, at Oljumįlarįšiš ikki er til longur, men at hetta mįlsųkiš nś hoyrir undir Innlendismįlarįšiš, fari eg at męla Innlendismįlarįšnum til at taka hetta mįliš upp til nżggja višgerš. Eg fari samstundis at bišja Innlendismįlarįšiš lata meg frętta, hvųrja nišurstųšu rįšiš kemur til ķ hesum sambandi.” 

Taš stutta av tķ langa er, at Lųgtingsins Umbošsmašur sigur viš Innlendismįlarįšiš, at kommunan hevur brotiš lógir, samtyktir og mannagongdir. At mįlsvišgerš Oljumįlarįšsins av kęruni frį grannum ikki er boršbar, og at mįliš eigur at fįa nżggja og ašra višgerš. 

Hvat gera teir ķ Innlendismįlarįšnum viš įlitiš frį Umbošsmanninum? Jś teir liggja oman į tķ rśma tķš, frį 6. oktober til 8. desember 2004. Nęr tey finna śt av tķ, veit eg ikki, men tey finna śt av,  at mįliš kann ikki višgerast ķ Innlendismįlarįšnum, tķ landsstżrismašurin er innhabilur.  Lųgmašur avger, at Vinnumįlarįšiš skal višgera og avgera mįliš. Forvitnisligt er tó, at tey ķ Innlendismįlarįšnum longu 14. oktober heita į byggiharran um at halda fram viš byggingini, sjįlvt um tey eru innhabil. Og taš er ein ógvuliga įhugaverdur spurningur, hvķ rįšiš viš ašrari hondini skundar undir byggingina, og viš hesum syrgir fyri eini viršisųking av hśsunum, og viš hinari hondini vķsir mįliš frį sęr vegna innhabilitet.

Vinnumįlarįšiš tekur nś mįliš upp til višgeršar, og tann 16. desember 2005 fįa tey, sum upprunaliga sendu kęrurnar, boš um avgerš Vinnumįlarįšsins.Ķ nišurstųšuni veršur skrivaš, at hóast tey taka fult og heilt undir viš įlvarsligu atfinningunum frį Umbošsmanninum, bęši mótvegis kommununi og Oljumįlarįšnum, so stašfesta tey avgerš Oljumįlarįšsins og góštaka bęši byggiloyvi, bygging, og alt taš, sum kommunan eftirfylgjandi hevur gjųrt fyri at pynta um sķnar misgeršir. 

Almenna orsųkin og grundgevingin frį Vinnumįlarįšnum er, at byggiharrin hevur veriš ķ góšari trśgv um givna byggiloyviš (sjįlvt um hann hevur veriš vęl vitandi um mótmęlini frį grannunum). Taš stendur m.a. soleišis ķ nišurstųšuni frį Vinnumįlarįšnum: 

“Kommunan jįttaši borgaranum byggiloyviš, og hetta varš seinni stašfest av Oljumįlarįšnum, sum tį var ovasti myndugleiki ķ byggimįlum. Talan er sostatt um ein borgara, sum hevur fingiš eina bindandi tilsųgn, fyrst frį kommununi og sķšan frį Oljumįlarįšnum.

Ķ ųšrum lagi er avgerš Vinnumįlarįšsins grundaš į, at byggingin er komin so mikiš langt, at formligu feilirnir hjį įvķkavist kommununi og Oljumįlarįšnum ikki kunnu grundaš eini afturtųku av byggiloyvinum, sum sķšan hevši havt viš sęr, at hśsini skuldu takast nišur.

Stašfesting Oljumįlarįšsins av byggiloyvinum veršur sostatt ikki broytt.” 

Men vit kunnu lesa okkum til, at hųvušsorsųkin til, at landsmyndugleikarnir ynskja at verja sķnar egnu og kommunalu myndugleikarnar, einfalt er at sleppa kommununi undan stórum endurgjaldskravi. Um so lokal višurskifti, kennskapur og politiskur skyldskapur eisini spęla inn, kunnu vit vita okkurt um ella gita um, men kunnu tó ikki nżta til so nógv. 

Tann 22. desember 2004 skrivar umbošsmašurin soljóšandi skriv til tey kęrandi:

“Eg havi móttikiš skriv frį Vinnumįlarįšnum, dagfest 16. desembern2004 višvķkjandi oman fyri nevnda byggimįli, og havi gjųrt av taka nišurstųšuna hjį Vinnumįlarįšnum til eftirtektar. Eg haldi sostatt ikki grundarlag vera fyri at gera meira viš mįliš.”

Lųgtingsins umbošsmašur kundi ikki gera annaš enn at taka nišurstųšuna til eftirtektar. Hann kundi sjįlvsagt havt kęrt sķna neyš fyri Lųgtinginum, men hevur hann ikki mett hetta mįl nóg stórt til at gera taš. Hinvegin kann man freistast at spyrja, nęr mįlini so eru nóg stór, til at Umbošsmašurin kęrir sķna neyš. Sjįlvur haldi eg, at taš, landsmyndugleikarnir hava framt ķ hesum mįliš, er so śt um alt mark grovt, og įtti Umbošsmašurin at havt kęrt sķna neyš fyri Lųgtinginum. Mįliš er eftir mķnum tykki eitt skśladųmi um, at okkara landsmyndugleikar uttan himpr seta ręttartrygd borgarans til viks, tį hetta tęnir endamįlum hjį įvķsum. 

Spurningurin er hinvegin, um Vinnumįlarįšiš kundi havt gjųrt nakaš ųšrvķsi viš nišurstųšuna hjį umbošsmanninum. Vinnumįlarįšiš tók fult og heilt undir viš atfinningum hansara, men hevši ikki neyšuga viljan og dirviš til at syrgja fyri, at lógarbrotini og umsitingarliga óruddiš hjį Oljumįlarįšnum fekk neyšugu avleišingarnar. Her valdi Vinnumįlarįšiš at rętta kommununi somu hjįlpandi hond, sum tįverandi Oljumįlarįšiš hevši gjųrt. Taš snśši seg ķ seinasta enda ikki um ręttartrygd borgarans, men um at ręttvķsgera lógarbrot og umsitingarligt órudd fyri at hjįlpa teimum, sum hųvdu śtint somu lógarbrot og sama umsitingarliga óruddiš.

Sambęrt hugburšinum hjį tįverandi Oljumįlarįšnum og nśverandi Vinnumįlarįšnum skal taš loysa seg hjį eini kommunu at bróta lógina og sķšan hjį almennu myndugleikunum at gera hesi lógarbrot lóglig viš umsitingarligum ódugnaskapi. Hetta tķ kommunan skal sleppa undan at gjalda fyri sķtt lógarbrot. 

Eitt, sum eisini er ręttiliga įhugavert og samstundis eisini ręšandi ķ hesum mįli, er, at Vinnumįlarįšiš ķ veruleikanum letur sum um, at Lųgtingsins Umbošsmašur ikki er til. Landsstżrismašurin ķ vinnumįlum velur tilvitaš, at sera įlvarsligar atfinningar og įvķsingar um beinleišis lógarbrot ikki skulu fįa avleišingar. Vinnumįlarįšiš sigur seg taka fult undir viš Umbošsmanninum, men velur samstundis, at įlit hansara ikki skal fįa tęr avleišingar, sum bęši Umbošsmašurin og ųll onnur halda, nevndu lógarbrot og nevda umsitingarligi ódugnaskapur skal og mį fįa. 

Samanum tikiš haldi eg, hetta vera eitt sera įlvarsligt mįl. Taš snżr seg um beinleišis grovt brot į reglur um byggiloyvi, nżtslustig og annaš bygging višvķkjandi. Taš snżr seg um eina óvanliga mangulfulla umsiting. Taš snżr seg um at seta Lųgtingsins Umbošsmann til viks. Og taš snżr seg um at taka undir viš lógarbrotum og lógbrótandi mįlsvišgerš. Fari at nżta hųvi at nevna kunngerš, sum Annfinn Kallsberg, tįverandi lųgmašur, undirskrivaši 27. aprķl 2001:

Viš heimild ķ § 4, stk. 4 ķ lųgtingslóg nr. 13 frį 21. mai 1954 um bżarskipanir og byggisamtyktir, sum seinast broytt viš lųgtingslóg nr. 57 frį 13. mai 1977, veršur įsett: 

§1. Kommunustżrir kunnu ikki geva byggiloyvi ella nżtsluloyvi, fyrr enn taš er stašfest, at taš, sum sųkt veršur um, eisini kann góškennast av ųšrum myndugleikum, iš sambęrt ašrari lóggįvu hava heimild at seta krųv til byggingar.

Millum ašrar lógir og reglur er hendan samtyktin so dyggiliga brotin.

Tķ vil eg hava lųgmašur, sum eg veit kennir mįliš vęl, sigur sķna hugsan um taš. Og taš fęr hann so hųvi til viš at svara hesum spurningum.

Į tingfundi mikudagin 2. februar 2005 var uttan atkvųšugreišslu samtykt, at fyrispurningurin skal svarast.

Į tingfundi tżsdagin 1. mars 2005 svaraši Jóannes Eidesgaard, lųgmašur, fyrispurninginum soleišis

Svar

Viš stųši ķ einum byggimįli ķ Klakksvķk, hvųrs gongd er neyvari lżst ķ įliti lųgtingsumbošsmansins, (http://www.lum.fo/images/sidur/2_20052172927_603.pdf), dagfest 18. november 2004 og ķ skrivi Vinnumįlarįšsins 16. desember 2004, hevur Finnur Helmsdal, lųgtingsmašur sett lųgmanni fyrispurning um, hvųrjar avleišingar gongdin ķ slķkum mįli eigur at fįa. 

Avleišingarnar kunnu verša trķggjar:

1. Politiskar avleišingar fyri įbyrgdarhavandi landsstżrismann, taš er frįseting sum landsstżrismašur
2. Ręttarligar avleišingar fyri viškomandi landsstżrismann, taš er, at hann veršur settur fyri nevningating viš kravi um revsing ella endurgjald.
3. Starvsligar avleišingar fyri embętismann hjį landsstżrismanni

Ad 1.  Ķ ķtųkiliga byggimįlinum var Eyšun Elltųr įbyrgdarhavandi landsstżrismašur mestu tķšina, nevniliga fram til 3. februar 2004, og av tķ at hann ikki longur er landsstżrismašur, kann mįliš ikki fįa politiskar avleišingar fyri hann. Aftanį hetta hevur Bjarni Djurholm veriš landsstżrismašur ķ mįlinum eftir avgerš lųgmans vegna ógegni hjį Jógvan viš Keldu ķ mįlinum. Um landsstżrisins virksemi ķ hansara tķš sum įbyrgdarhavandi, hevur lųgtingsumbošsmašurin ķ skrivi 22. desember 2004 ongar ašrar višmerkingar, enn at hann  tekur avgerš vinnumįlarįšsins til eftirtektar.  Taš er tķ einki at finnast at ķ virkseminum hjį Vinnumįlarįšnum ķ starvstķšini hjį Bjarna Djurholm, og ilt er tķ at sķggja, at hetta mįl skal hava nakrar politiskar avleišingar fyri hann. 

Ad 2.  Um eftirlitisskyldu lųgmans viš landsstżrismonnum įsetur stżrisskipanarlógin § 33 stk. 3, at lųgmašur hevur eftirlit viš, at hvųr einstakur landsstżrismašur situr fyri sķnum mįlsųki į lógligan hįtt. Sbr. lųgfrųšiligu bókmentunum[1] fevnir eftirlitisskylda lųgmans  bert um virksemi hjį landsstżrismonnum ķ hansara lųgmanstķš.  At eftirkanna virksemi hjį landsstżrismanni undir fyrr sitandi lųgmanni tilkemur lųgtingsgrannskošarunum og landsstżrismįlanevndini. Um višurskifti, sum koma upp ķ hesum sambandi, skulu hava ręttarligar avleišingar er upp til lųgtingiš. Spyrjaranum er heimilaš sjįlvum at seta uppskot um hetta fyri lųgtingiš, heldur hann, at grundarlag er fyri hesum. Taš kann ikki vera rętt av sitandi lųgmanni at fara at eftirkanna, hvat fyrrverandi lųgmašur ella landsstżrismenn tókust viš. Hann stendur į odda fyri tķ landsstżriš, sum nś situr, og hevur yvirįbyrgdina av tķ. Lųgmašur fer tķ ikki at meta um, hvųrt mųguligar ręttarligar avleišingar skulu verša fyri Eyšun Elltųr fyrrverandi landsstżrismann av mįlinum. Fyri Bjarna Djurholm, sum er įbyrgdarhavandi landsstżrismašur nś, eru ongar mųguligar ręttarligar avleišingar at taka stųšu til. Lųgtingsumbošsmašurin hevur, sum įšur nevnt, mett um vinnumįlarįšsins virksemi ķ hansara starvstķš og hevur einki at finnast at. 

Ad 3. Hetta er ikki mįl hjį lųgmanni at taka stųšu til. Lųgmašur hevur sbr. Stżrisskipanarlógini § 33 stk. 3 eftirlit viš viškomandi landsstżrismonnum, ikki embętismonnum starvsettir undir teimum.  Taš er landsstżrismašurin, sum nś er ovasti fyrisetti hjį viškomandi starvssetta embętismanni, sum mį taka stųšu til um starvsligar avleišingar skulu verša fyri embętismenn. Lųgmašur fer ikki inn ķ slķkt mįl uttan so er, at landsstżrismašurin mį sigast at forsųma sķnar embętisskyldur viš ikki at kanna mįl hjį starvsmonnum.  Spurningar hesum višvķkjandi verša tķ av spyrjaranum at seta viškomandi landsstżrismanni. 

Annars er at siga, at lųgmašur fęr ikki svaraš uppį spurningarnar 1-9, soleišis sum teir eru settir, tķ at teir allir eru settir undir teirri fyritreyt, at lųgmašur hevur ašrar heimildir ķ mįlinum, enn tęr stżrisskipanarlógin § 33 stk. 3 gevur. 

Hjįlagt:
Skjal 1. Višmerkingar frį Innlendismįlarįšnum til fyrispurningin.
Skjal 2  Višmerkingar frį Vinnumįlarįšnum til fyrispurningin.

Mįliš avgreitt