100-9 Fyrispurningur til Helenu Dam á Neystabø, landsstýrismann, viðvíkjandi psykiatrisku viðurskiftunum á Landssjúkrahúsinum
Ár 1999, hósdagin 30. september, boðaði formaðurin frá omanfyri nevnda fyrispurningi frá Finni Helmsdal, løgtingsmanni, sum var soljóðandi:
Fyrispurningur
Viðmerkingar:
Hesin fyrispurningurin skal fatast sum tann fyrsti av nøkrum, sum hava til endamáls at lýsa veruligu viðurskiftini hjá teimum, sum eru innløgd á Psykiatrisku deild á Landssjúkrahúsinum í styttri ella longri bil. Endamálið er eisini at lýsa og seta ljósið á viðurskiftini hjá føroyingum, sum hava sálarligar trupulleikar. Tað er nevniliga soleiðis, at tað uttan samanberingar kann sigast, at tann bólkurin í føroyska samfelagnum, sum hevur tær vánaligastu og minst virðiligu liviumstøðurnar, er bólkurin vit rópa sálarliga sjúk.
Hesi orðini skulu ikki skiljast soleiðis, at orsøkin til óhepnu støðuna er, at avrikini hjá starvsfólkunum á psykiatrisku deild ikki eru nøktandi. Her vil eg heldur siga tvørtur ímóti. Starvsfólkini á psykiatrisku deild - frá hægst til lægst - útinna eitt megnar arbeiði, hóast uppgávan mangan sær meira enn vónleys út. Og er tað kanska júst teirra innsatsur, sum ger, at alt ikki er rapað saman fyri langari tíð síðan. Hesi starvsfólk megna hóast vánaligu umstøðurnar at geva teimum sálarliga sjúku so frægar umstøður, at almenningurin, pressan og politikarar antin ikki síggja støðuna, ella halda seg kunna loyva sær at lata eyguni aftur.
Men alt her í lívinum hevur sítt evsta mark, eisini tær umstøður vit kunnu loyva okkum at bjóða okkara sálarliga sjúku. Og tí mugu og skulu munagóðar ábøtur til sum skjótast. Eg ivist ikki eina løtu í, at allir føroyingar eru samdir við mær í, at tey sálarliga sjúku eiga at fáa møguleikar til at liva undir mannsømiligum og mennandi umstøðum. Um tey eru við hús ella innløgd á psykiatrisku deild.
Nógv eru tey viðurskifti, sum eru orsøk til, at umstøðurnar hjá sálarliga sjúkum ikki eru nøktandi. Hølisumstøður á psykiatrisku deild. Bygningar í sera vánaligum standi. Lágar starvsfólkanormeringar. Ov fá sambýlispláss. Ov illa virkandi økispsykiatri. Aktiveringin á deildunum ov lágt prioriterað o.s.fr. Og tað verður hetta seinasta, sum fyrispurningurin hesa ferð skal snúgva seg um.
Aktiveringin
Tað er nevniliga soleiðis innan arbeiðið við sálarliga sjúkum, at aktivitetir av likamligum sum øðrum slagi, eru mettir sum týðandi partur av viðgerðini. Og er aktivering av sjúklingunum eisini fastur táttur á øllum vanligum psykiatriskum deildum. Soleiðis er eisini á psykiatrisku deild á Landdssjúkrahúsinum. Har er ergoterapi, og eru møguleikar fyri øðrum virksemi og aktivitetum, innan- sum utttandura. Til at taka sær av aktiveringini, sum er umframt ergoterapiina, er sett eitt fólk. Tilboðið er galdandi fyri øll, sum eru innløgd, men plaga umleið 20 at vera við í senn. Talan er um svimjing, badminton, velting, skera torv, rógva út, vitja søvn og annað í økinum, klubbvirksemi og útsølu av virkaðum lutum. Uppgávan hjá fólkinum, sum stendur fyri aktiveringini, er at stimbra sjúklingunum á so mangar mátar og á so nógvum økjum, sum tilber.
Higartil hevur henda megnar uppgáva verið røkt av bara einum fólki, og umbønir um hækkaða normering hava verið afturvístar. Tað sama hava umbønir um feriuavloysarar. Og tað er harmiligt, at játtandi myndugleikarnir ikki vilja/kunnu stuðla hesum virksemi á meiri nøktandi hátt.
Enn meira harmiligt er at staðfesta, hvussu lítlan hug somu játtandi myndugleikar hava til at játta pening til sjálva aktiveringina av sjúklingunum á psykiatrisku deild. Tað er nevniliga soleiðis, at Landssjúkrahúsið rindar siger og skriver 2.800 krónur um mánaðin til teir aktivitetir, sum eru nevndir omanfyri. Tær 2.800 krónurnar eru býttar soleiðis, at 1.600 krónur eru til ítrivspartin, og har av skulu m.a. svimji- og busskort gjaldast. Tær 1.200 krónurnar eru til klubbvirksemið.
Tað er rætt og slætt óskiljandi, at Landdsjúkrahúsið ikki játtar meiri pening til slíkt, sum av øllum við innliti verður mett sum sera týðandi liður í viðgerðini. Umframt at aktiveringin er ein mennandi og ikki minni sparandi umlætting fyri restina av arbeiðinum.
Á løgtingsfundi 8. oktober 1999 varð samtykt uttan atkvøðugreisðlu, at fyrispuringurin skal svarast.
Á tingfundi 3. november 1999 svaraði Helena Dam á Neystabø, landsstýrismaður, fyrispurninginum soleiðis:
Svar:
Samumtikið verður brúkt munandi meira enn kr. 2.800,00 um mánaðin til aktivering. Hetta tí at Psykiatriska deild metir, at hetta virksemið hevur stóran týdning.
Tað ber ikki til at siga, nær tað fyriliggur ein heildarætlan fyri tey sálarligu sjúku í Føroyum. Farið verður nú undir at samskipa uppgávu- og ábyrgdarbýtið millum sjúkrahúsini í Føroyum, og verða viðurskifti teirra sálarliga sjúku eisini viðgjørd í hesum sambandi. Sum støðan er í dag metir landsstýrismaðurin, at tað sum hevur størstan týdning er at landsstýrið tryggjar sær, at stovnar fáa sum mest burturúr tí tilfeingi, teir hava fingið tillutað. Her verður ikki hugsað bert um sjúkrahúsverkið, men eisini almannaverkið og serstovnaøkið.
Málið avgreitt.