S-8 Fyrispurningur til Jacob Vestergaard, landsstýrismann, viðvíkjandi vetrarfriðing 

Ár 2008, týsdagin 18. november, boðaði formaðurin frá omanfyri nevnda fyrispurningi frá Kára á Rógvi, løgtingsmanni, sum var soljóðandi:

Fyrispurningur   

1. Tekur landsstýrismaðurin undir við at dagføra lógarásetingar um vetrarfriðing?
2. Tekur landsstýrismaðurin undir við, at festi (serliga við einbýttum haga) eftir umsókn ella partvísari uppsøgn verða vetrarfriðað, og at festari fær endurgjald av festikonto?
3. Tekur landsstýrismaðurin undir við, at endurgjald, ið ognarhagi ella felagshagi við ognarjørð og landsjørð eiga, frameftir verður at gjalda haganum beinleiðis og hvørki búnaðargrunni ella á festikonto?
4. Er landsstýrismaðurin til reiðar við lógaruppskotum hesum viðvíkjandi?

Viðmerkingar

Í gomlum døgum var greið bygdarplanleggin í Føroyum. Fólk búleikaðust í heimrustunum, seyður og onnur krítatúr gingu á biti í haga og á vetri eisini á bøi. Tá ið fólkavøkstur tók seg upp, fór bygging fram í bønum, á innløgdum gerðum og traðum, og seinni enntá í haga.   

Tíverri eydnaðist ikki at skipa hesa tilgongd nóg væl. Bit og ból komu at liggja hvørt um annað, og greiða markið millum búøki og bitøki hvarv. 

Hagalógin (172/1937) hevur ásetingar um bitið á “opdyrkede Trøer,” ið ávíkavist “Ejer” og “Haugeejer” kunnu “forlange endeligt afløst.” Vansi er, at ongin áseting er um gamla bøin, um fjøru ella haga, men helst eru analog rættindi galdandi. Verri er, at ongin mannagongd er um kommunala ella aðra almenna vetrarfriðing, og ongin áseting er í lóg bygdarætlanir og býarskipan um skipan av vetarbiti og vetrarfriðing. Heimildirnar liggja hjá grannastevnum og hagafundum og hjá einstøkum eigarum. 

Her kann neyvan vera ivi um, at dagføringar eru kravdar. 

Men tá ið tørvurin er staðfestur, er mátin eftir.  

Spurt verður tí serliga, um landsstýrismaðurin tekur undir við, at teir mongu hagar, ið landið eigur, og sum liggja soleiðis fyri, at vetrarbit er í bygdum øki, verða friðaðir við fígging av festikonto. 

Hugsanin er, at um festi, ið hevur verið fyri nógvum ognartøkum og hevur ríka festikonto, og har festarin ikki sær annan møguleika enn at minka áseyðatalið, kann fáa avtalu í lag um at taka allan seyðin av bønum og fáa endugjald fyri mistu inntøkuna. Alternativt ella samstundis kann fígging fáast at gera ábøtur á haga og byggja fjós til seyðin, men partur av loysnini eigur at verða, at hesin almenni hagin tekur seg aftur av bøi og traðum í bygdum øki um veturin.  

Harumframt verður víst á, at óhepna skipanin í § 37a í lógini í dag førir við sær tvær órímiligar tilgongdir.  

Onnur er, at ognarhagar við hvørt – men ikki altíð – síggja endurgjald sítt fyri mist bit fara í búnaðargrunnin, og mugu teir tá søkja um pengarnar. 

Hin nógv verra er, at felagshagar við bæði ogn og kongs síggja part av sínum endurgjaldi fara á festikonto – soleiðis at t.d. bert helvtin av endurgjaldinum kemur haganum til góðar, men hin helvtin í besta føri kemur einstaka festinum til góðar. Hetta má metast beinleiðis ognartøka, tí ognarhelvtin í hesum døminum má lata sær lynda, at bert helvtin av hennara avloysingarbót kemur henni til góðar – hin helvtin kemur festijørðini til góðar. 

Loksins verður spurt, hvørt landsstýrismaðurin er til reiðar við lógaruppskotum hesum viðvíkjandi. Hugsandi kunnu ábøtur gerast á kap. 8 í hagalógini, umframt at ásetingar kunnu gerast í lóg um landsjørð, býarskipanir og grannastevnur. 

Er landsstýrismaðurin ovbyrjaður, kann Sjálvstýrisflokkurin átaka sær at smíða uppskotini, men best var helst, um tingfólk úr øllum flokkum løgdu tílík uppskot fram.

Á tingfundi 18. november varð samtykt uttan atkvøðugreiðslu, at fyrispurningurin skal svarast

Á tingfundi 27. januar 2009 svaraði Jacob Vestergaard, landsstýrismaður fyrispurninginum soleiðis:

Svar:

Til nr. 1:

Sum kunnugt er Hagalógin ein 71-ára gomul lóg. Lógin kom í gildi í 1937. Sum tíðin er liðin, hevur tað víst seg, at neyðugt er við dagføringum serliga við atliti at endurgjaldi í sambandi við m.a. vetrarfriðing. Tikið verður tí undir við, at hagalógin verður dagførd hesum viðvíkjandi.

Til nr. 2:

Hesin spurningur tykist ógreiður. Orsøkin er, at eftir galdandi lóggávu ber hvørki til at vetrarfriða festi, ella at festari kann fáa endurgjald av festikonto. Tað tykist við øðrum orðum bland vera komið í ávikavist vetrarbits- og festikonto.

Pengar, sum fara á festikonto, er sølu- ella leiguinntøka av jørð. Peningur á festikonto verður útgoldin sambært kap. 5 í kunngerð nr. 97 frá 2004 um Búnaðargrunn. Vetrarbitskonto er ikki festikonto. Peningur á vetrarbitskonto verður útgoldin sambært grein 37a í Hagalógini. Búnaðargrunnurin umsitur bæði festi- og vetrarbitskonto.

Peningur, sum er inngoldin á vetrarbitskonto, er peningur, sum yvirliggjandi hagin eigur. Hesin peningur kann verða útgoldin eftir umsókn til eitthvørt, t.d. hegn, taðing, vegagerð og til aðrar hentar og tíðarhóskandi atgerðir at bøta um seyðabrúkið í haganum.

Lóg um landsjørð kom í gildi 1. november 2007. Peningur fyri vetrarfriðing av landsjørð eftir hesi lóg verður fluttur beinleiðis til yvirliggjandi haga. Hetta er sambært grein 9, stk. 4 í lógini.

Skal uppskotið í spurninginum verða fylgt, merkir hetta, at jarðaeigarar verða ymiskt viðgjørdir alt eftir, hvør eigur yvirliggjandi haga. Tað er og eigur framhaldandi at vera viðkomandi, sum ynskir vetrarfriðingina gjøgnumførda, sum rindar fyri vetrarfriðing, m.a. ein kommuna ella persónur, sum skal ogna sær lendi til t.d. bygging. Landsstýrismaðurin tekur tí samanumtikið ikki undir við, at vetrarbitskonti ella festikonti skulu rinda endurgjald fyri møguliga mista inntøku, sum kann standast av hesum.

Til nr. 3:

Hesin spurningur tykist eisini ógreiður. Bland tykist vera komið í ávikavist festi- og vetrarbitskonto. Víst verður til svar til nr. 2 hesum viðvíkjandi.

Tikið verður tó undir við, at alt endurgjald fyri mist vetrarbit verður goldið beinleiðis til yvirliggjandi haga.

Til nr. 4:

Í tann mun tað verður mett neyðugt, taki eg undir við, at neyðug lógaruppskot verða gjørd hesum viðvíkjandi.

Málið avgreitt.